پیروان میرزا حسینعلی استدلال کردهاند در اینکه شریعت زوال به این آیه (ولکل امه اجل فاذا جاء اجلهم لایستاخرون ساعه و لایستقدمون) یعنی هر امتی زمان انحلال و انقضاء دارد همین که مورد انقضا آن رسید یک ساعت از زمان انقضا که مقرر شده مؤخر نمیافتد و یک ساعت هم بدان پیشی نمیجویند – مصنف گوید – هنگام طفولیت در جواب از سئوال امت کیستی تعلیم گرفتهاند امت محمد مصطفی – لیک سوراخ دعا گم کردهاند – بارالها هر کس که بر باطل است آیا تمام حرفهای او باید بر باطل باشد مگر یک حرف صحیح بر آنها تعلیم میکردی چه میشد خلاصه باید اول موارد استعمال کلمه امت را در قرآن ذکر نمود بعد از آن معنی آن را از قول اهل لغت (قوله تعالی ان ابراهیم کان امة قانتا لله – قوله و قال الذی نجا منهما و ادکر بعد امة قوله و لئن اخرنا عنهم العذاب الی امة معدوده – قوله و لما ورد ماء مدین
وجد علیه امة من الناس – قوله و لقد ارسلنا فی امم من قبلک قوله و یوم نحشر من کل امة فوجا) – قوله کلما دخلت امة لعنت اختها – قوله تلک امة قد خلت لها ما کسبت – قوله ادخلوا فی امم قد خلت من قبلکم من الجن و الانس فی النار – قوله و ما من دابة فی الارض و لا طائر یطیر بجناحیه الا امم امثالکم – قوله کنتم خیر امة اخرجت للناس تأمرون بالمعروف – پوشیده نیست که امت در این آیات به معنی دین و آئین نیست بلی پنجم و ششم و هشتم و یازدهم به معنی جماعت مشترک در دین است نه خود دین – و سایر آیات که هیچ ربطی ندارد – و اما معنی امت بر حسب لغت اینکه در مجمع البحرین نوشته است – الامة کل جماعة یجمعهم امر اما دین واحد او دعوة واحده او طریقة واحده او زمان واحد او مکان واحد – یعنی هر جماعتی که یک جهة جامعه داشته باشند مثلا در دین یا در دعوة یا در طریقه یا در مکان یا در زمان آن جماعت را امت گویند –
مصنف گوید – ممکن است یک نفر از چند جهة داخل در چند امت باشد مثلا از جهة اینکه از حزب دیموکراسی داخل آن امت است و از جهة اینکه جزو هیئت خوشنویسان است جزو یک امت است یا اهل فلان محله است جزو آن امت است یا جزو مشترکین ملاک است از آن امت محسوب میشود یا شریک کمپانی تجارتخانه است جزو آن امت است – در تفسیر آیه دوم در کلمه بعد (امت) نوشته است (یعد جماعة من الزمان مجتمعه) یعنی جماعت از زمان هم امت است – گویا مجمع البحرین نظر به معنی غالبی داشته است چون غالبا اعتبار اجتماع راجع به مردم است
و استمال امت در حق حضرت ابراهیم به ملاحظه اینکه مرکز جماعت است و روح و قلب هیئت است حاصل شده معنی آیه اینکه هر اجتماعی انحلالپذیر است.
